Wola Cyrusowa i trzy wielkie bitwy jakie rozegrały się w okolicy.

  • Post category:Aktualności

Poznajemy nasze okolice wspólnie.

Wola Cyrusowa i trzy wielkie bitwy jakie rozegrały się w okolicy.

Tekst i zdjęcia Grzegorz Panek

Zdjęcia eksponatów od 8 do 12 Muzeum Żołnierza Polskiego w Dmosinie.

Wola-Cyrusowa
Wola-Cyrusowa


Wola Cyrusowa i Wola Cyrusowa-Kolonia to dwie bliźniacze miejscowości położone około 9 kilometrów na północ od Brzezin. Ich charakterystycznym, widocznym z daleka elementem jest strzelista neogotycka świątynia (fot.1), wybudowana na początku XX wieku dla wspólnoty mariawitów. Odwiedzając tą położoną nieco na uboczu, cichą i spokojną okolicę trudno sobie wyobrazić, że w niedalekiej przeszłości wstrząsały nią potężne burze dziejowe. Jak to celnie ujął znawca lokalnej historii Paweł Goździński: „wojna ma swoje ulubione miejsca”. Z pewnością do takich miejsc należy Wola Cyrusowa. Na przestrzeni 76 lat od 1863 do 1939 roku miejscowość wraz z sąsiadującymi z nią terenami były świadkiem trzech wielkich bitew.


Powstanie Styczniowe


Zachowując chronologię pierwsza była jedna z największych bitew Powstania Styczniowego na ziemiach polskich. 4 września 1863 roku pod Wolą Cyrusową starły się połączone siły oddziałów Stanisława Szumlańskiego, Roberta Skowrońskiego (twórca oddziału kawalerii łęczyckiej) oraz Konstantego Sokołowskiego (oddział żandarmerii rawskiej) liczące w sumie 1148 żołnierzy z przeciwnikiem zgrupowanym w dwie roty piechoty oraz dwa szwadrony jazdy. Ponadto carskie wojsko miało na wyposażeniu dwie ukryte w lesie armaty. Pomimo przewagi liczebnej oraz początkowych sukcesów strony polskiej Rosjanie przeszli do kontrataku i odzyskali utracone pozycje. Zacięty bój uznaje się za nierozstrzygnięty. Na polu walki bohaterską postawą wykazał się Wawrzyniec Rykała, chłopski syn spod Łyszkowic, który w wyniku brawurowego szturmu jako pierwszy dopadł i zagwoździł jedną z rosyjskich armat. Po stronie polskiej, w myśl słynnej dewizy „za wolność naszą i waszą”, walczył również Francuz- kapitan Paul Ganier d’Aubin. Kilkudziesięciu poległych powstańców, wśród których znalazł się również Wawrzyniec Rykała oraz kilku nastolatków pochowano z honorami w zbiorowej mogile cmentarza parafialnego w Kołacinku. Bitwa pod Wolą Cyrusową trwałego upamiętnienia doczekała się po 75 latach. Monumentalny, granitowy obelisk, zaprojektowany przez artystów warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych został uroczyście odsłonięty 20 listopada 1938 r. (fot.2, zdjęcie pochodzi z monografii gminy Dmosin autorstwa Pawła Goździńskiego). Inskrypcja na pomniku głosiła: „Chłopom, bojownikom o niepodległość z roku 1863”. W tej patriotycznej manifestacji wzięło udział kilku przeszło 90-letnich weteranów Powstania Styczniowego. Ponieważ w centralnym punkcie upamiętnienia wyrzeźbiona była postać powstańca, miejscowa ludność ochrzciła obelisk mianem pomnika kosyniera lub pomnikiem Wawrzyńca Rykały. W czasie II wojny światowej, około roku 1942 Niemcy zniszczyli pomnik jednak jego elementy przechowali okoliczni chłopi i ponownie odsłonięto go w setną rocznicę wybuchu powstania w 1963 roku niestety w znacznie skromniejszej formie (fot.3). Starania o przywrócenie pomnika w oryginalnej wersji z 1938 roku na razie nie przyniosły rezultatów.


Wielka Wojna (I wojna światowa)


Po raz kolejny Wola Cyrusowa wraz z przyległą okolicą w ogniu walk znalazła się po wybuchu I wojny światowej. W listopadzie 1914 roku Niemcy rozpoczęli w centralnej Polsce ofensywę przeciwko wojskom carskiej Rosji. W tzw. operację łódzką zaangażowanych było ponad pół miliona żołnierzy. Specyfikę walk na Ziemi Brzezińskiej dobrze scharakteryzował w monografii gminy Dmosin (Wola Cyrusowa leży na terenie gminy Dmosin) znawca zagadnienia Paweł Goździński: „Tzw. operacja łódzka doprowadziła do krótkich, ale niezwykle ciężkich walk armii rosyjskich i niemieckich w rejonie Brzezin. Najbardziej intensywny czas walk manewrowych przypada na ostatnią dekadę listopada 1914 r. (…)Na dalsze dwa tygodnie (do 5-6 grudnia 1914 r.)ukształtowała się linia frontu przebiegająca także przez teren gminy Dmosin. Zarówno walki manewrowe jak również pozycyjne, które były toczone z użyciem ciężkiej artylerii, spowodowały ogromne zniszczenia zabudowy wsi na terenie gminy.” 19 listopada 1914 roku przez Wolę Cyrusową przeszły oddziały niemieckiego XXV Korpusu rezerwowego gen. Scheffera. Jedna z takich krótkich, ale zaciętych walk wspomniana w powyższym cytacie miała również miejsce w rejonie Lasu Poćwiardowskiego sąsiadującego od zachodu z Wolą Cyrusową. Pamiątką po Wielkiej Wojnie w tej okolicy jest cmentarz wojenny żołnierzy niemieckich oraz rosyjskich poległych w 1914 roku zlokalizowany na zachodnim skraju Lasu Poćwiardowskiego, kilkadziesiąt metrów na południe od drogi Wola Cyrusowa- Niesułków (fot. 4,5). Wojenna nekropolia kryje prochy prawdopodobnie kilku tysięcy poległych. W XXI wieku zapomniany cmentarz został nieco uporządkowany. Otrzymał nowe ogrodzenie oraz tablice informacyjne. Niestety przy okazji tych prac zatarto oryginalny układ tablic nagrobnych, które zostały ułożone wzdłuż głównej alei oraz wokół pomnika. Odwiedzając tego typu miejsca warto pamiętać, że we wrogich armiach przeciwko sobie walczyły tysiące Polaków zmobilizowanych do wojska przez zaborców. Praktycznie na każdym z licznych w okolicy Brzezin cmentarzu z okresu Wielkiej Wojny znajdziemy polsko brzmiące nazwiska.


Wojna obronna 1939 roku


Trzecia i miejmy nadzieję ostatnia bitwa jaka rozegrała się w tej okolicy miała miejsce 8 września 1939 roku i przeszła do historii jako bitwa pod Wolą Cyrusową. Stoczyły ją pododdziały Wołyńskiej Brygady Kawalerii oraz 28 Dywizji Piechoty wchodzące w skład Armii „Łódź” broniąc Rzeczypospolitej przed niemiecką agresją. Po niezwykle wyczerpującym i ofiarnym boju żołnierze Wojska Polskiego zatrzymali na jeden dzień prącą na wschód 10 Dywizję Piechoty Wehrmachtu. Areną najbardziej zaciętych walk podobnie jak w 1914 stał się Las Poćwiardowski gdzie doszło nawet do przemieszania oddziałów i walk na bagnety. Pomimo bardzo silnego ostrzału artyleryjskiego, zmasowanych nalotów na polskie stanowiska oraz kilkukrotnie ponawianych ataków niemieckiej piechoty żołnierze Armii „Łódź” do wieczora utrzymali swoje pozycje pod Wolą Cyrusową. Po zapadnięciu zmroku bój wygasł. Wehrmacht wycofał się na pozycje wyjściowe natomiast pododdziały Armii „Łódź” nocą z 8 na 9 września 1939 roku w zwartym szyku odeszły na wschód. Dowódca niemieckiej 10 Dywizji Piechoty gen. Cochehausen, który karierę wojskową zaczął jeszcze przed I wojną światową po wizytacji pola bitwy pod Wolą Cyrusową przyznał podczas późniejszego wykładu, że „…było to pole walki, które zrobiło na nim największe wrażenie, z tych pól bitewnych, które dotąd widział”. Kilkudziesięciu żołnierzy WP, którzy polegli w bitwie pod Wolą Cyrusową spoczęło w wojennej kwaterze znajdującej się tuż przy bramie głównej na miejscowym cmentarzu (fot. 6,7). Odwiedzających wita tablica z napisem: „Przechodniu, rodaku pochyl głowę i powiedz Polsce, że my tu jesteśmy”Pięć ostatnich fotografii (fot.8-12) obrazuje oryginalne eksponaty znalezione na polu bitwy pod Wolą Cyrusową z września 1939 roku zgromadzone przez pasjonata militariów Konrada Walaka, które można podziwiać w pobliskim Muzeum Żołnierza Polskiego w Dmosinie po uprzednim umówieniu wizyty.


Akcja poznajemy nasze okolice wspólnie: Akcja polega na rozpowszechnianiu ciekawych informacji i zdjęć o miejscach wartych odwiedzenia i zobaczenia, które miał okazję ktoś zobaczyć i chcę się podzielić wiedzą i informacjami z tych turystycznych wypraw. Zatem jeśli ktoś był pieszo, samochodem czy też innym środkiem lokomocji, w jakiejś miejscowości w powiecie brzezińskim i chciałby ja polecić innym, zapraszamy do kontaktu z nami za pośrednictwem FB (Messenger).


Nie czytaliście Państwo innych postów z naszej akcji Poznajemy nasze okolice wspólnie ? Nic straconego, opublikowaliśmy wszystkie, które się do tej pory ukazały na naszej stronie internetowej.

Bezpośredni link

Akcja jest pod patronatem medialnym Burmistrza Miasta Brzeziny, Strefy Rowerowej Brzeziny, Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK w Łodzi oraz Starostwa Powiatowego w Brzezinach.

więcej zdjęć