Gmina Brzeziny
Rezerwat przyrody Parowy Janinowskie
Rezerwat został ustanowiony w 2000 roku i zajmuje powierzchnię 41,66 ha. Obejmuje część największego w Polsce środkowej lasu bukowego i chroni system parowów charakterystycznych dla strefy krawędziowej Wzniesień Łódzkich, powstałych w wyniku erozji spowodowanej działalnością rolniczą. Łączna długość parowów to około 2,5 kilometra, a ich głębokość dochodzi do 8 metrów. Na dnie parowów znajduje się kilka głazów narzutowych o obwodzie ponad 4 metrów.
Torfowisko Żabieniec
Niewielkie 2,5-hektarowe torfowisko zajmuje centralną część bezodpływowego, kotlinowatego zagłębienia. Obniżenie to jest pozostałością po wytopieniu się w tym miejscu bryły martwego lodu. W miejscu gdzie aktualnie znajduje się torfowisko przez tysiące lat funkcjonowało jezioro, które wypełniało się osadami mineralnymi i torfem. Unikatowość tego obiektu polega na tym, że biolodzy stwierdzili występowanie w nim roślin charakterystycznych dla torfowisk wysokich charakterystyczny dla gór, wyżyn i obszarów młodoglacjalnych, a niezwykle rzadkich w Polsce centralnej.
Cmentarze wojenne z I wojny światowej w Pustułce i Poćwiardówce
Cmentarz wojenny w Pustułce należy do największych nekropolii z okresu I wojny światowej w regionie łódzkim. We wschodniej części cmentarza spoczywa około 1100 żołnierzy armii rosyjskiej. W zachodniej części pochowanych jest ok 1900 żołnierzy niemieckich, a w środkowej nieznana ilość żołnierzy polskich siłą wcielonych do walczących ze sobą armii. Nekropolia w lesie poćwiardowskim kryje natomiast prochy kilkuset żołnierzy niemieckich i rosyjskich, a także wielu Polaków.
Wille w Tworzyjankach
Najbardziej charakterystycznym elementem w krajobrazie Tworzyjanek jest rozproszona pośród drzew zabudowa letniskowa. Drewniane wille pochodzą głównie z I ćw. XX stulecia i wyróżniają się bogato zdobioną oprawą snycerską. Spośród nich najbardziej interesujące są: drewniana willa z 1925 r. (Tworzyjanki nr 11), drewniana willa z lat 20. XX w. (Tworzyjanki 12), drewniana willa z 1925 r. (Tworzyjanki 7a), drewniana willa z lat 20 XX w. (Tworzyjanki nr 9), – Stary Folwark – (Tworzyjanki 10). Znajduje się w nim wozownia z 1888 r. wybudowana przez Schleierów.
Dawna siedziba Nadleśnictwa Brzeziny w Tadzinie.
Budynek reprezentuje typ „dworku romantycznego”, określanego również jako tzw. „styl swojski” będący rodzimą formą architektoniczną symbolizującą tożsamość narodową w okresie zaborów.
Gminy Rogów
Rogowska Kolej Wąskotorowa – https://kolejrogowska.pl/
Początki tej linii sięgają 1915 roku, kiedy to wojska niemieckie zbudowały wojskową kolej polową o rozstawie szyn 600 mm łączącą Rogów z Białą Rawską. Wąskotorówka służyła do zaopatrywania niemieckiego frontu w żywność, broń i amunicję. Za jej pomocą dowożono żołnierzy i ewakuowano rannych. Po skończeniu I wojny światowej Kolej Wąskotorowa Rogów – Rawa – Biała została przejęta przez PKP. W 1954 roku przekuto ją na rozstaw 750 mm. W 1996 roku została wpisana do rejestru zabytków. W 2001 roku PKP podjęły decyzję o jej likwidacji. Od zniszczenia uratowała ją Fundacja Polskich Kolei Wąskotorowych (FPKW), która przywróciła ją do stanu sprawności technicznej. Na stacji Rogów Towarowy Wąskotorowy zgromadzono drugą co do wielkości w Polsce kolekcję zabytkowego taboru wąskotorowego. W skład kolei wchodzi układ torowy na odcinku Rogów – Rawa Mazowiecka – Biała Rawska – most stalowy na rzece Rawce z 1928 – budynek zarządu kolei z 1924 oraz budynek elektrowni z 1915.
Arboretum w Rogowie – lzdrogow.sggw.edu.pl/arboretum/
Należy ono do grupy najcenniejszych, najbogatszych w gatunki i odmiany drzew i krzewów tego typu ogrodów w Europie. Arboretum rogowskie zalicza się do tzw. arboretów leśnych, czyli takich, których działalność jest związana w pewien określony sposób z leśnictwem. Arboretum powstało w 1923 roku, zaraz po tym jak 5 lipca 1919 roku Minister Rolnictwa i Dóbr Publicznych przekazał Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego część lasów Nadleśnictwa Skierniewice do celów naukowych i badawczych. Szkoła zrzekła się części obszaru, zostawiając sobie tereny obecnego Nadleśnictwa Rogów, gdzie w 1923 roku została zbudowana siedziba Lasów Doświadczalnych SGGW. W 1923 roku prof. Edward Chodzicki – pierwszy kierownik Arboretum – założył pierwszą powierzchnię doświadczalną, na której posadził daglezję zieloną (Pseudotsuga menziesii). Dziś są to najwyższe w okolicy Rogowa drzewa (ponad 45 m wysokości). Do dziś podstawowa i największa kolekcja roślin w Arboretum stanowią rośliny drzewiaste. Na terenie Arboretum m w latach 50-tych XX wieku ówczesny kierownik Arboretum inż. Henryk Eder założył Alpinarium. Jest to najmniejszy dział ogrodu, zajmuje powierzchnię około 1,4 ha, z czego część skalna to 15 arów. Można obejrzeć tutaj prawie 900 gatunków i odmian roślin, pochodzących z gór całego świata. W alpinarium i okolicach zlokalizowana jest też kolekcje roślin zielnych obejmują także roślinność wodną, stref bagiennych i nadwodnych.
Rezerwat przyrody Doliska
Zajmuje powierzchnię 3,27 ha, Został powołany Zarządzeniem Ministra Leśnictwa w 1954r. Według aktu powołującego, rezerwat utworzono w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych lasu mieszanego z udziałem jodły.
Rezerwat przyrody Zimna Woda
Zajmuje powierzchnię 5,93 ha, został powołany Zarządzeniem Ministra Leśnictwa w 1954 roku, Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu dębowego o cechach naturalnego grądu, typowego dla lasów tej części kraju. Drzewostan rezerwatu tworzy dąb bezszypułkowy, sosna, buk oraz pojedyncze świerki, graby i topole osiki. W podszycie występuje m.in. kruszyna pospolita i porzeczka czarna, a w runie – przylaszczka pospolita, lilia złotogłów, konwalia majowa, borówka czarna, gwiazdnica wielkokwiatowa, zawilec gajowy oraz fiołek leśny i fiołek Rivina.
Zespół pałacowy i folwarczny, k. XIX w., 1916 r.
Inicjatorem przedsięwzięcia był Ignacy Wilski, który ufundował również ziemię pod budowę miejscowego kościoła. Głównym obiektem zespołu jest pałac wzniesiony w stylu secesyjnym. Przed II wojną światową majątek należał do synów Wilskiego, a po nastaniu nowej rzeczywistości – został znacjonalizowany i przejęty przez PGR. Obecnie jest własnością prywatną. W skład zespołu folwarcznego, oprócz samego pałacu z parkiem, wchodzą też: gorzelnia, spichrz, dwie stodoły, obora i zabytkowe bramy.
Gmina Jeżów
Zespół klasztorny benedyktynów – XVI–XX w.
Początki parafii Jeżów wiążą się z działalnością benedyktynów, którzy przybyli tu w 1108 roku i podjęli pracę duszpasterską w kaplicy książęcej. Najstarszy – nieistniejący już kościół w Jeżowie (manifestujący się kamiennymi wątkami murów w prezbiterium) wzniesiony został wraz z klasztorem przez księcia Bolesława Krzywoustego, który sprowadził do Jeżowa benedyktynów. Według Jana Długosza, kościół jeżowski pod wezwaniem św. Andrzeja został zbudowany z inicjatywy Piotra Włostowica, od roku 1117 palatyna księcia Bolesława. Według innych badaczy kościół powstał przed 1141 rokiem z fundacji Piotra Dunina – komesa i kasztelana ze Skrzynna. W 1273 roku abp Marcin II erygował przy nim parafię, której proboszczem był każdorazowy przełożony klasztoru. Zasadniczy obecny kształt nawy pochodzi z 1525 r. i wiąże się okresem rządów prepozyta jeżowskiego Mikołaja Wylezińskiego (pozostawiono wówczas część murów kamiennych, nadano gotycki wystrój elewacji zachodniej ze sterczynowym szczytem, zrealizowano sklepienie gwiaździste, ścianom nadano ceglane lico i przerobiono otwory okienne). Kościół pw. św. Andrzeja to obecnie kaplica kościoła św. Józefa. W latach 1907 – 1914 ks. kanonik Bolesław Raźmo wzniósł bowiem przy nim przy nim duży kościół w stylu neogotyckim według projektu architekta Konstantego Wojciechowskiego. Powodem wybudowania kościoła były rosnące potrzeby duszpasterskie, jakie posiadała parafia w Jeżowie. Jego poświęcenia dokonał delegat arcybiskupa warszawskiego ks. Władysław Żaboklicki – dziekan skierniewicki w lipcu 1914 roku.
Zespół cmentarny w Jeżowie
Został on założony w XVII w., co plasuje go wśród najstarszych cmentarzy w regionie. Na cmentarzu oprócz grobów mieszkańców miasta i okolic, znajdują się mogiły żołnierzy niemieckich z I wojny światowej, generała Jana Krukowieckiego – dowódcy powstania listopadowego oraz Karola Sulikowskiego dyrektora Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i Warszawsko-Bydgoskiej. Znajduje się na nim piękny modrzewiowy kościół pw. św. Leonarda – niewielka, jednonawowa budowla z 2 poł. XVII.
Cmentarz choleryczny
Na terenie przyległym do cmentarza parafialnego znajduje się niewielki cmentarz choleryczny. Dzisiaj na charakterystycznym pagórku znajdziemy metalowe krzyże i kilka kamiennych nagrobków z przełomu XIX i XX wieku, w których to latach cholera nawiedziła Jeżów po raz ostatni.
Cmentarz wojenny (żołnierzy polskich)
cmentarz położony jest na niewielkim wzniesieniu przy ul. Wojska Polskiego. Na miejscu obecnego cmentarza w XIX w. właściciel ziemski rosyjski generał Rozwadowski zbudował mauzoleum dla siebie i rodziny. W 1940 r. utworzono obok niego cmentarz, na który przeniesiono poległych w 1939 r. żołnierzy w bitwie pod Jeżowem. Na cmentarzu pochowanych zostało 208 żołnierzy polskich, którzy zginęli w tej walce. Nekropolia skrywa też groby innych żołnierzy i policjantów, pochowanych w tym miejscu w okresie późniejszym.
Cmentarz wojenny z I wojny światowej (żołnierzy niemieckich)
– położony przy ul. Piotrkowskiej ne terenie przyległym do obecnego cmentarza rzymskokatolickiego
Zabytkowe domy
interesujący jest historyczny układ urbanistyczny Jeżowa z charakterystyczną parterową zabudową. Wiele z domów tam położonych znajduje się w rejestrze zabytków m.in. – dom przy al. 1 Maja 7/9, drewniany, pocz. XIX w., dom przy al. 1 Maja 17, poł. XIX w., dom przy ul. Rawskiej 7, 1 poł. XIX w., dom przy ul. Rawska 43, 1 poł. XIX w., 2 poł. XIX w., dom przy ul. Szkolna 6, drewniany, 1820
Rezerwat przyrody Popień
Znajduje się w północnej części leśnego uroczyska zlokalizowanego w pradolinie Rawki, na południe od miejscowości Popień. Zajmuje powierzchnię 8,06 ha. Został powołany Zarządzeniem Ministra Leśnictwa w 1954 roku . Według aktu powołującego, rezerwat utworzono w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych lasu mieszanego występującego na bardzo zróżnicowanym pod względem ekologicznym terenie o charakterystycznych dla poszczególnych typów siedlisk drzewostanach. Występujące tu zbiorowiska leśne to grąd subkontynentalny i łęg jesionowo-olszowy. Istnieją też pozostałości starodrzewu sosnowego, lecz sosna w rezerwacie zanika. Bogata jest flora rezerwatu; spośród roślin chronionych i rzadkich występują tu: wawrzynek wilczełyko, przylaszczka pospolita, lilia złotogłów, gnieźnik leśny, kopytnik pospolity, konwalia majowa, kruszyna pospolita, przytulia wonna, porzeczka czarna, kalina koralowa, oraz zagrożone w centralnej Polsce: kokoryczka okółkowa i rutewka żółta.
Rezerwat przyrody Rawka
Jest to krajobrazowy rezerwat przyrody znajdujący się na terenie województwa łódzkiego i mazowieckiego o powierzchni 487,00 ha. Został utworzony w 1983
i obejmuje koryto rzeki Rawki od źródeł po ujście do Bzury (ok. 97 km), a także dolne odcinki prawobrzeżnych dopływów (Krzemionki, Korabiewki, Rokity i Grabianki), starorzecza oraz pasy gruntów przylegające do brzegów o szerokości 10 m. Rawka jest rzeką o czystej wodzie i szybkim nurcie, silnie meandrując. Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie w naturalnym stanie typowej rzeki nizinnej średniej wielkości wraz z krajobrazem jej doliny oraz środowiska życia wielu rzadkich i chronionych roślin i zwierząt.Na terenie rezerwatu występuje kilkadziesiąt zespołów i zbiorowisk roślinności nieleśnej oraz kilka zespołów leśnych i zaroślowych. Większość powierzchni zajmują łąki, lasy łęgowe i olszowe, fragmenty torfowisk oraz roślinność szuwarowa.
Gmina Dmosin
Parafialny kościół św. Andrzeja Apostoła i św. Małgorzaty
Nie jest znany dokładny czas powstania parafii w Dmosinie, ani wzniesienia tu pierwszego kościoła. Najprawdopodobniej w pierwszej połowie XV wieku arcybiskup gnieźnieński Wojciech herbu Jastrzębiec erygował parafię przy istniejącym tu wcześniej kościele. Dokumenty z 1407 i 1417r. mówią o istnieniu osady targowej przy kościele w Dmosinie. 28 lipca 1430 roku Dmosin otrzymuje od Ziemowita V, księcia mazowieckiego, potwierdzenie przywilejów miejskich. Istniał tu wtedy murowany kościół p. w. św. Małgorzaty, który pod koniec XVI wieku został zniszczony. W 1609 roku właściciele Dmosina pobudowali drewniany kościół. Niestety, został on spalony wraz z całym Dmosinem w roku 1657 podczas najazdu szwedzkiego. Obecna murowana i orientowana świątynia została wzniesiona w 1728 roku. W 1761 roku została konsekrowana. W 1914 roku została zniszczona przez pożar, natomiast w 1918 roku została odbudowana. Oryginalnie była to budowla jednonawowa w stylu barokowym, następnie została rozbudowana i przekształcona w latach 1927-1928. Do istniejącej nawy głównej zostały dobudowane dwie nawy boczne. W świątyni znajdują się trzy ołtarze; w ołtarzu głównym jest umieszczony obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z XVIII wieku. W 1931 roku budowla została konsekrowana przez Wincentego Tymienieckiego, biskupa łódzkiego.
Dwór w Koziołkach – pałac z 1912 r.
Kościół pw. Wszystkich Świętych w Kołacinku 1788 r.
Pierwszy kościół, także drewniany, postawiony był przed 1521 r. Obecny wzniesiono zapewne w XVIII w. przebudowano w 1788 r. i dobudowano kaplice boczne. W 1870 r. dobudowano kruchtę i zakrystię. Kościół jednonawowy z bocznymi kaplicami otwartymi na nawę, z prezbiterium od wsch. i kruchtą od zach. na osi. Przebudowana zakrystia od płn. budynek drewniany z klasycyzującą fasadą. Budowla drewniana, konstrukcji zrębowej, z zewnątrz szalowana deskami. Obok znajduje się też drewniana dzwonnica konstrukcji szkieletowej.
Dwór murowany w Kołacinie II poł. XIXw.
W skład zespołu wchodzi eklektyczny dwór wybudowany w II poł. XIX w. wraz z otaczającym go parkiem. W parku rosną stare lipy będące pomnikami przyrody.
Młyn w Kołacinie – 1906 r.
młyn drewniany pochodzący z początku XX wieku. „Żytni” młyn w Kołacinie posiada tradycje młynarzy z przełomu XIX i XX wieku.
Zajazd Poczty Konnej w Kołacinie – 1859 r.
W okresie międzywojennym został on zaadoptowany na remizę Ochotniczej Straży Pożarnej, która istnieje po dziś dzień.
Poczta w Kołacinie 1920 r.
Dwór murowany w Kołacinku 2 poł. XIX w.
Kołacinek stanowił dobra i był gniazdem szlacheckiej rodziny Plichtów herbu Półkozic .W drugiej połowie XIX w. Teodor i Maria (z Walewskich) Dobieccy – ówcześni właściciele majątku – wybudowali dwór i folwark na istniejących wcześniej fundamentach. Budynek jest w stylu francuskim. Posiada plan wieloboku z prostokątnym korpusem z półkolistymi i prostokątnymi ryzalitami w narożach.” Jest to piętrowy budynek murowany z balkonami i tarasami. Przykrywa go wielopołaciowy dach wykończony blaszana dachówką na tzw. rybią łuskę. Położony jest w parku ze stawem przy dopływie rzeki Mroga.
Pomnik powstańców na cmentarzu w Kołacinku z 1863 r.
po prawej stronie od bramy cmentarnej znajduje się interesująca mogiła żołnierzy z 1939 r. oraz mogiła powstańców z 1863.
Dwór w Osinach – 2 poł. XIX w., pocz.XX w.
Zespół pałacowo – parkowy powstał około poł. XIX w. W wyniku działań I Wojny Światowej został zniszczony pałac i z całego założenia przetrwały tylko dwa pawilony mieszkalne oraz dom dozorcy. Z pierwotnego założenia pałacowo – parkowego pozostał pawilon w formie nieregularnej willi włoskiej.
Kościół w Woli Cyrusowej – 1912 r.
W 1908 na potrzeby organizującej się parafii zakupiono dwór ziemski (obecnie budynek plebanii mariawickiej) z ogrodem i stawem oraz 6 mórg ziemi.Na części zakupionej ziemi, przy drodze biegnącej przez Wolę Cyrusową postanowiono wybudować murowany kościół parafialny. Nawa główna świątyni, o stropie kolebkowym, podtrzymywana jest przez kolumny kompozytowe wzorowane na kolumnach porządku jońskiego i korynckiego. Dwie ostatnie kolumny są podporą chóru. Kościół wybudowany jest w odmianie krakowskiej stylu neogotyckiego . Cmentarz przykościelny został założony na początku XX wieku
Pomnik żołnierzy poległych w 1939 r. w Woli Cyrusowej.
Zlokalizowana na cmentarzu mariawickim, po obu stronach alejki biegnącej od bramy wejściowej (cmentarz znajduje się około 1 km na południe od miejscowości). Pochowano tu żołnierzy z 36 pp 28 DP, 30 Pułku Strzelców Kaniowskich 10 DP oraz Wołyńskiej Brygady Kawalerii Armii „Łódź”, poległych w dniu 8 września 1939 r.
Pomnik powstańców styczniowych w Woli Cyrusowej
Pomnik znajduje się przy rozwidleniu dróg prowadzących do Lubowidzy i Tadzina. Został odsłonięty w dniu 20 listopada 1938 r. Przedstawia postać chłopa poległego podczas ataku na armaty. W tej okolicy rozegrała się jedna z bitew powstania styczniowego, gdzie oddziały powstańców dowodzone przez mjr. Roberta Skowrońskiego, kpt. Stanisława Szumlańskiego w liczbie ok. 1150 żołnierzy, starły się w nierozstrzygniętej bitwie z wojskiem rosyjskim.
